Προς έναν πράσινο καπιταλισμό, Χάρης Ναξάκης

Περιγραφή

Συγγραφέας: Χάρης Ναξάκης

ΠΡΟΣ ΕΝΑΝ ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

Η ιδεολογία

της ανάπτυξης και της προόδου

Α. Διαφωτισμός

Β. Μαρξισμός

Γ. Νοεκλασικές θεωρίες

Δ. Η ανάπτυξη ως καταστροφή

Η ανάπτυξη ως φτώχεια

Α. Ο φαύλος κύκλος της ανάπτυξης

Β. Το ΑΕΠ ως δείκτης ψευδούς ευημερίας

Η φύση ως εμπόρευμα……………………………………………………. 51

Α. Η φύση ως ελεύθερο αγαθό

Β. Το μέγεθος της οικολογικής κρίσης

Γ. Η αγορά με οικολογική προστασία

Η πράσινη οικονομία

Α. Κέρδος από την καταστροφή

Β. Τα όρια της οικολογικής μεταρρύθμισης

Ανθρωπολογικά και οικολογικά όρια της ανάπτυξης

Α. Αντί επιλόγου

Βιβλιογραφία

Εισαγωγή

Η μελέτη αυτή έχει ως επίκεντρο τη διαδικασία οι- κολογικοποίησης της ανάπτυξης, την οικολογική μεταρ­ρύθμιση, ως τη νέα επιλογή των φορέων της ανάπτυξης σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης της περιβαλλοντικής κρίσης. Πρόκειται για μια στρατηγική όπου οι ρυθμοί καταστροφής της φύσης, η οικονομικότητα της μη κα­ταστροφής, θα ρυθμίζονται από ένα μοντέλο οικονο­μίας της αγοράς με οικολογική προστασία.

Τα κυριότερα στοιχεία του νέου αυτού υποδείγματος ανάπτυξης είναι :

1. Η εμπορευματοποίηση της φύσης, η εξαγωγή κέρδους μέσω της καταστροφής.
2. Η νέου τύπου ρύθμιση των σχέσεων κοινωνίας και φύσης, ο οικολογικός νεοκεϋνσιανισμός, το οικολογι­κό κράτος.
3. Η αναδιάρθρωση των σχέσεων ανάπτυξης και φύσης, που μετασχηματίζει το συνολικό κοινωνικό και παραγωγικό τοπίο προς την κατεύθυνση του πράσινου καπιταλισμού.

Στο πρώτο μέρος της μελέτης (κεφάλαια 1, 2) οριο­θετώ τις αιτίες του προβλήματος που πρόκειται να εξε­τάσω. Ειδικότερα στο πρώτο κεφάλαιο πραγματεύομαι την ιδεολογία της ανάπτυξης και της προόδου και τις σχέσεις της με το Διαφωτισμό, το μαρξισμό, τις νεοκλα­σικές και νεομαρξισπκές θεωρίες. Η αναπτυξιακή θεο­λογία, που είναι διακριτή σε όλες τις παραπάνω σχολές σκέψης, αποτελεί έναν από τους καθοριστικούς παρά­γοντες για τη δημιουργία και αναπαραγωγή ενός μοντέ­λου κατακυριάρχησης της φύσης, νομοτελειακής αντί­ληψης της προόδου, φετιχοποίησης των παραγωγικών δυνάμεων κ.λπ.

Το δεύτερο κεφάλαιο εξετάζει την ανάπτυξη ως μη­χανισμό αναπαραγωγής φτώχειας και ανισότητας και το ΑΕΠ ως δείκτη ψευδούς ευημερίας.

Στο δεύτερο μέρος (κεφάλαια 3, 4, 5) προσπαθώ να ανιχνεύσω τους κοινωνικοοικονομικούς μετασχηματι­σμούς που θα επιφέρει η οικολογικοποίηση των φο­ρέων της ανάπτυξης.

Ειδικότερα στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται η κλασική αντίληψη της πολιτικής οικονομίας ότι οι φυσικοί πόροι δεν βρίσκονται σε στενότητα και γίνεται μια πρώτη απο­τίμηση του μεγέθους της οικολογικής κρίσης σήμερα (εξάντληση φυσικών πόρων, φαινόμενο θερμοκηπίου, τρύπα του όζοντος, καταστροφή δασών, μόλυνση ατμό­σφαιρας, διάβρωση εδαφών, υπερπληθυσμός και φτώ­χεια, κ.λπ.). Επιπλέον εξετάζεται η νέα στρατηγική των φορέων της ανάπτυξης, το μοντέλο μιας αγοράς με οικολογική προστασία (η φύση ως εμπόρευμα, εσωτε- ρίκευση του εξωτερικού κόστους, οικολογική ρύθμιση).

Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στον πράσινο κα­πιταλισμό (οικοκεφάλαια, πράσινοι καταναλωτές, οικο- προϊόντα, πράσινο μάρκετινγκ, οικολογικές επεν­δύσεις, κ.λπ.) και τα όρια της οικολογικής μεταρρύθμι­σης, τη σταδιακή δηλαδή ενσωμάτωση της οικολογίας στο κεφάλαιο αφού πρώτα το επενδεδυμένο πάγιο κε­φάλαιο αποσβεστεί.

Τέλος το πέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στη μη συμ­βατότητα της οικονομίας της ανάπτυξης με την οικολογια των φυσικών πόρων, διότι η φύση αναγόμενη σε νομισματικούς όρους ή σε κρατικές ρυθμίσεις δεν προ­στατεύεται. Η επικυριαρχία των παραγωγικών δυνά­μεων, της διαρκούς ανάπτυξης, είναι δυνατόν να ανα­κοπεί με έναν συνολικό κοινωνικό μετασχηματισμό που εμπεριέχει: τον αυτοπεριορισμό των καταναλωτικών α­ναγκών, το μετασχηματισμό των πολιτιστικών αξιών, τον περιορισμό της σφαίρας που διαπνέεται από την εμπο­ρευματική λογική, γεγονός που προϋποθέτει τη ριζική μείωση του χρόνου εργασίας, επέκταση των αυτοδιαχει- ρισπκών και κοινοτικών παραγωγικών δομών, τη χρήση εναλλακτικών μορφών τεχνολογίας, κ.λπ. Επιπλέον στο κεφάλαιο αυτό διατυπώνεται η θέση ότι η εγκατάλειψη ενός μοντέλου κατακυριάρχησης της φύσης, οικονομι­κού επεκτατισμού, δεν είναι κυρίως ένα εγχείρημα επι­στροφής στη φύση αλλά ανθρωπολογικό.

Η παρούσα μελέτη Βέβαια δεν διεκδικεί την ολιστική σύλληψη, περιγραφή, ανάλυση και επεξεργασία του νέου οικολογικού μοντέλου ανάπτυξης, το οποίο βρί­σκεται στην αρχική φάση εξέλιξής του, κυρίως στον αναπτυγμένο κόσμο, ούτε διεκδικεί την πληρότητα μιας πρότασης για το μετά, αλλά απλώς φιλοδοξεί να θέσει τα πρώτα ερωτήματα του δυναμικά εξελισσόμενου αυ­τού μετασχηματισμού.

Η αναπτυξιακή θεολογία στηρίζεται σε μια βαθειά, κοινωνικά ριζωμένη λογική μεγιστοποίησης, στους υ­ψηλούς ρυθμούς παραγωγικότητας, σε έναν οικονομι­κό επεκτατισμό, που έχει οδηγήσει σε μια εσωτερική αποικιοποίηση του ανθρώπου, στον homo economicus, και γι’ αυτό απαιτούνται εννοιολογικά και ερμηνευτικά εργαλεία, εκτός από αυτά που αναπτύσσονται εδώ, που θα προσφέρουν νέες δυνατότητες σύλληψης της σχέσης οικονομίας, φύσης και κοινωνίας.