Μαρτυρολόγιο, Συγ­γρα­φεῖς καί καλ­λι­τέ­χνες στό στό­χα­στρο τῆς σο­βι­ε­τι­κῆς ἐ­ξου­σί­ας

Περιγραφή

Από τον πρόλογο του συγγραφέα

Τό πα­ρόν «Μαρ­τυ­ρο­λό­γιο» συγ­γρα­φέ­ων καί καλ­λι­τε­χνῶν πού ὑ­πέ­στη­σαν δι­ωγ­μούς, βα­σα­νι­στή­ρια, ἐ­ξο­ρί­α καί ἐ­κτε­λέ­στη­καν ἤ αὐ­το­κτό­νη­σαν, ἤ καί κα­τα­δι­κά­στη­καν σέ λή­θη, κα­τά τά χρό­νια κυ­ρί­ως τοῦ στα­λι­νι­σμοῦ, ἀλ­λά καί τοῦ λε­νι­νι­σμοῦ, εἶ­ναι ἐν­δει­κτι­κό τοῦ πνεύ­μα­τος μιᾶς ἐ­πο­χῆς, μιᾶς κοι­νω­νί­ας καί βε­βαί­ως μιᾶς συγ­κε­κρι­μέ­νης ἰ­δε­ο­λο­γι­κῆς πρα­κτι­κῆς.
Ἡ με­λέ­τη δέν φι­λο­δο­ξεῖ νά ἀ­πο­τε­λέ­σει μο­νο­με­ρῶς ἕ­να ἐγ­χει­ρί­διο τῆς ἱ­στο­ρί­ας τῆς ρωσ­σι­κῆς λο­γο­τε­χνί­ας ἤ τῆς πο­λι­τι­κῆς ἱ­στο­ρί­ας τῶν ἐ­τῶν 1917-1966. Ἀν­τι­θέ­τως, διά τῆς πα­ρού­σης ἐρ­γα­σί­ας ἐ­πι­χει­ρεῖ­ται κυ­ρί­ως ἡ δι­α­τή­ρη­ση τῆς ἱ­στο­ρι­κῆς μνή­μης, τῆς ἐ­θνι­κῆς καί συλ­λο­γι­κῆς, ὅ­πως καί τῆς ἀ­το­μι­κῆς, πού εἶ­ναι συ­στα­τι­κό στοι­χεῖ­ο τῆς ἐ­πι­βι­ώ­σε­ως ἑ­νός ἔ­θνους καί ὥς ἕ­να βαθ­μό τοῦ πα­ρα­δειγ­μα­τι­σμοῦ τῶν ἄλ­λων ἐ­θνῶν. Ἐ­πί­σης σκο­πός τοῦ γρά­φον­τος εἶ­ναι νά δεί­ξει ὅ­τι ὁ «στα­λι­νι­σμός», ὡς θε­ω­ρη­τι­κή σύλ­λη­ψη καί ὡς πρα­κτι­κή ἐ­φαρ­μο­γή, ὑ­πῆρ­χε καί πρό τοῦ Στά­λιν, κα­τά τήν ἐ­πο­χή τοῦ Λέ­νιν, καί με­τά τόν Στά­λιν, κα­τά τήν ἐ­πο­χή τοῦ Χρουσ­τσώφ. Θά ἦ­ταν του­λά­χι­στον ἱ­στο­ρι­κή ἀ­δι­κί­α εἰς βά­ρος τῶν πολ­λῶν καί τῆς ἱ­στο­ρί­ας νά πε­ρι­ο­ρί­σει κα­νείς τήν Τρο­μο­κρα­τί­α τοῦ σο­βι­ε­τι­κοῦ κα­θε­στῶ­τος στά χρό­νια τῆς ἐ­ξου­σί­ας τοῦ Στά­λιν, ἰ­δι­αι­τέ­ρως δέ στά ἔ­τη 1936-1938, ἐ­νῶ τά γε­γο­νό­τα μαρ­τυ­ροῦν πε­ρί τῆς συ­στη­μα­τι­κῆς τρο­μο­κρα­τι­κῆς πρα­κτι­κῆς τοῦ σο­βι­ε­τι­κοῦ κα­θε­στῶ­τος σέ ὅ­λην τήν διά­ρκεια τῆς ἱ­στο­ρί­ας του.
Ἀ­πό τήν ἄλ­λη πλευ­ρά, θά πρέ­πει νά ση­μει­ω­θεῖ ὅ­τι ὑ­πῆρ­ξαν καί συγ­γρα­φεῖς καί καλ­λι­τέ­χνες πού ἐ­πι­βί­ω­σαν στούς χρό­νους στούς ὁ­ποί­ους ἑ­στι­ά­ζε­ται ἡ πα­ροῦ­σα ἐρ­γα­σί­α καί πού ἔ­δω­σαν δείγ­μα­τα τῆς ἔ­ξο­χης δη­μι­ουρ­γι­κό­τη­τάς τους. Ὅ­μως, εἶ­ναι γε­γο­νός ὅ­τι σέ πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις αὐ­τή ἡ δη­μι­ουρ­γι­κό­τη­τα τῶν συγ­γρα­φέ­ων πού πα­ρέ­μει­ναν στήν ρωσ­σι­κή γῆ, εἶ­χε ὑ­πο­τα­χθεῖ στήν πο­λι­τι­κή-ἰ­δε­ο­λο­γι­κή σκο­πι­μό­τη­τα, πρᾶγ­μα πού ἦ­ταν καί ὁ κύ­ριος λό­γος τῆς ἐ­πι­βι­ώ­σε­ώς τους.
Ἀ­σφα­λῶς ἡ σύν­τα­ξη τοῦ πα­ρόν­τος «Μαρ­τυ­ρο­λο­γί­ου» ἦ­ταν σέ πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις ἐ­πί­πο­νη, ἀ­φοῦ τό ἀρ­χεια­κό ὑ­λι­κό εἶ­ναι ἐν πολ­λοῖς ἀ­νέκ­δο­το καί ἀ­με­τά­φρα­στο. Ἐξ ἄλ­λου, πολ­λά ἀρ­χεῖ­α ἔ­χουν πλέ­ον γιά δι­α­φό­ρους λό­γους χα­θεῖ ἤ πα­ρα­χα­ρα­χθεῖ ἤ εἶ­ναι ἀ­πρό­σι­τα στόν ἐ­ρευ­νη­τή τῆς ὑ­πό ἐ­ξέ­τα­ση πε­ρι­ό­δου. Ἐ­πι­πλέ­ον, σέ πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις, ὅ­πως στά πε­ρί­φη­μα ἀρ­χεῖ­α τοῦ Σμο­λένσκ, δέν κα­τα­γρά­φον­ται (;) πολ­λές κρί­σι­μες πλη­ρο­φο­ρί­ες. Δι­α­πι­στώ­νε­ται χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ὅ­τι «τά ἀρ­χεῖ­α τοῦ Σμο­λένσκ πε­ρι­έ­χουν κά­που 200.000 σε­λί­δες ντο­κου­μέν­των καί εἶ­ναι οὐ­σι­α­στι­κά πλή­ρη γιά τήν πε­ρί­ο­δο 1917-1938, εἶ­ναι ἐκ­πλη­κτι­κή ἡ πο­σό­τη­τα τῶν πλη­ρο­φο­ρι­ῶν πού τά ἔγ­γρα­φα αὐ­τά δέν πε­ρι­έ­χουν. Πα­ρ’ ὅ­λη τήν ὑ­πε­ρα­φθο­νί­α τοῦ ὑ­λι­κοῦ γιά τίς ἐκ­κα­θα­ρί­σεις τοῦ 1929-1937, δέν πε­ρι­έ­χουν κα­μιά ἔν­δει­ξη γιά τόν ἀ­ριθ­μό τῶν θυ­μά­των, οὔ­τε κα­νέ­να ἄλ­λο ζω­τι­κό στα­τι­στι­κό δε­δο­μέ­νο» (Hannah Arendt, Τό ὁ­λο­κλη­ρω­τι­κό σύ­στη­μα, σ. 10).
Ὡ­στό­σο, κα­τε­βλή­θη προ­σπά­θεια ἐκ μέ­ρους τοῦ γρά­φον­τος νά δι­α­σταυ­ρω­θοῦν στοι­χεῖ­α, χρο­νο­λο­γί­ες καί συν­θῆ­κες τοῦ θα­νά­του τῶν προ­σώ­πων πού κα­τα­γρά­φον­ται ἐ­δῶ.
Ἐ­πί­σης θά πρέ­πει νά λε­χθεῖ ὅ­τι κα­τε­γρά­φη­σαν ἐ­δῶ ὀ­νό­μα­τα συγ­γρα­φέ­ων καί καλ­λι­τε­χνῶν, τῶν ὁ­ποί­ων τό ἔρ­γο εἶ­ναι κα­τά τό μᾶλ­λον ἤ ἦτ­τον γνω­στό στήν Δύ­ση καί ἰ­δι­αι­τέ­ρως στήν Ἑλ­λά­δα. Μά­λι­στα γιά τήν κα­λύ­τε­ρη βι­βλι­ο­γρα­φι­κή κα­τα­τό­πι­ση τοῦ ἀ­να­γνώ­στη, ἐ­κτός τῆς βα­σι­κῆς βι­βλι­ο­γρα­φί­ας πού χρη­σι­μο­ποί­η­σα, πα­ρα­θέ­τω στό τέ­λος κά­θε κε­φα­λαί­ου τά με­τα­φρα­σμέ­να στήν ἑλ­λη­νι­κή ἔρ­γα τῶν πε­ρι­λη­φθέν­των στήν πα­ροῦ­σα με­λέ­τη συγ­γρα­φέ­ων καί καλ­λι­τε­χνῶν.

Δη­μή­τρης Μπαλ­τᾶς