Το ηφαίστειο του Αίμου, Τάσος Φιλανιώτης-Χατζηαναστασίου

Περιγραφή

Το ηφαιστειο του Αίμου

Συγγραφέας: Τάσος Φιλανιώτης-Χατζηαναστασίου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

Το διεθνές πλαίσιο

Η ενότητα του βαλκανικού χώρου

Τα Βαλκάνια μετά την πτώση του τείχους

Εθνικά προβλήματα και μειονότητες

Η Ελλάδα και η Τουρκία στη νέα Βαλκανική

Στοιχεία μιας πρότασης για μια εναλλακτική πολιτική στα Βαλκάνια

Βιβλιογραφία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η φρασεολογία του εμφυλίου πολέμου και της μετέπει­τα ψυχροπολεμικής ιδεολογίας έδινε με τον πολύ εύγλωττο χαρακτηρισμό-το «Σιδηρούν Παραπέτασμα»-την εικόνα που είχε η επίσημη ελλαδική ιδεολογία για το χώρο που βρισκόταν πέρα από τα βόρεια σύνορα της χώρας. Η Ελλάδα είχε αποκοπεί με τον τρόπο που καθόριζε η Πα­γκόσμια Τάξη αλλά και η εσωτερική πολιτική πραγματικό­τητα από το φυσικό της χώρο, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια. Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε λοιπόν για την κοινωνία, την οικονομία, τον πολιτισμό και τις νοοτρο­πίες των ανθρώπων που κατοικούν στις βαλκανικές χώρες. Οι οικονομικές ανταλλαγές και οι πολιτικές ή ακόμα και οι κοινωνικές σχέσεις με τους βόρειους γείτονές μας είναι ελάχιστες. Η Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες έχει συνδέ­σει μ’ ένα μονοδιάστατο τρόπο τις τύχες της με αυτές της Δυτικής Ευρώπης και παρόλο που η ψυχροπολεμική πε­ρίοδος έχει τελειώσει οριστικά η βαλκανική Ελλάδα αρ­νείται πεισματικά να δει την πραγματική της θέση.

Σήμερα το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» έχει καταρρεύ­σει. Το «ηφαίστειο του Αίμου» (για να θυμηθούμε το στίχο του Σαββόπουλου, απ’ όπου και δανειστήκαμε τον τίτλο αυτού του βιβλίου) εκρήγνυται. Κι όμως ελάχιστες κινή­σεις έχουν γίνει από τη μεριά μας για να σηκώσουμε το πέπλο και να δούμε τι υπάρχει στην αφετηρία του «μετέω­ρου βήματος του πελαργού». Και δεν πρόκειται απλώς για μια φυσιολογική ανάγκη να γνωριστεί μια χώρα με τους γείτονές της. Πρόκειται για μια ευκαιρία για τη χώρα μας να ανασυστήσει τις σχέσεις της με τις υπόλοιπες βαλκανι­κές χώρες, αναδεικνύοντας τη βαλκανική διάσταση της ελληνικής ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Η ευκαιρία αυτή δεν προσφέρεται με τους καλύτερους όρους. Τα Βαλκάνια ξαναμπαίνουν στο προσκήνιο της ιστορίας μέσα από συ­γκρούσεις που σηματοδοτούν τη διάλυση του χώρου τους και την ανατροπή της ισορροπίας που επέβαλε η Παλιά Τάξη Πραγμάτων. Η περίοδος που έχει ανοίξει επανατο- ποθετεί ζητήματα που παραμένουν εκκρεμή, όπως τα μειο­νοτικά προβλήματα και η εθνική ολοκλήρωση λαών. Έτσι, κι ενώ η τουρκική απειλή συγκεκριμενοποιείται και επε­κτείνεται, η γειτονιά μας δικαιώνει το χαρακτηρισμό της ως πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης. Από την άλλη πλευρά η Ελλάδα συμμετέχει στη διαδικασία της ενοποίησης της Ευρώπης -ουσιαστικά της Δυτικής Ευρώπης- τη στιγμή που παρακολουθεί αμήχανη τη διάλυση του δικού της ευρωπαϊκού χώρου, του βαλκανικού. Είναι τέτοια η θέση της χώρας μας που εκ των πραγμάτων αποκτά αυτό το διφυή χαρακτήρα^– ανήκει πολιτικά και κατά ένα τρόπο και οικονομικά στη Δ. Ευρώπη ενώ ταυτόχρονα, ιστορικά και γεωγραφικά ανήκει στη Ν.Α. Ευρώπη. Μόνο που η μονο­διάστατη ένταξή της στη Δύση την έχει υποβιβάσει σ’ ένα παράσιτο της Ε.Ο.Κ. που ολοένα και περισσότερο παίζει το ρόλο του επαίτη ενώ η γεωγραφική της θέση την υπο­χρεώνει να αντιμετωπίζει εθνικά προβλήματα και να βρί­σκεται κάτω από διαρκή απειλή.

Στα πλαίσια αυτής της συνοπτικής μελέτης σκοπεύουμε κατ’ αρχήν να παρουσιάσουμε όσο γίνεται πιο ολοκληρω­μένα τις πρόσφατες εξελίξεις στα Βαλκάνια με φόντο τη συνολική ιστορική διαδρομή των βαλκανικών χωρών και λαών.

Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο η μελέτη μας θέλει να αναδεί­ξει τις ιστορικές προϋποθέσεις που απαιτούνται για να ανασυσταθεί ο ευρύτερος χώρος επικοινωνίας και ανταλ­λαγών της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, τόσο ζω­τικός για τον ελληνισμό, στα πλαίσια των σημερινών δυνα­τοτήτων. Βασικό στοιχείο μιας τέτοιας προσπάθειας είναι η υιοθέτηση μιας διαφορετικής αντίληψης για τα εθνικά θέματα που παύει να αντιμετωπίζει την πραγματικότητα με όρους που επιβάλλει το παγκόσμιο σύστημα εξουσίας

και αντίθετα την αντιμετωπίζει με όρους ανατροπής της. Αυτό σημαίνει πως αναζητούμε μέσα στη διάλυση της Ανατολικής Ευρώπης τους όρους για την ενοποίηση αυτής της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Οι ιστορικές, πολιτιστικές και γεωγραφικές προϋποθέσεις υπάρχουν. Η σημερινή οικονομική και πολιτική πραγματικότητα δίνουν στην Ελ­λάδα τη δυνατότητα, ακριβώς χάρη στη διπλή της ένταξη που περιγράψαμε, να παίξει έναν ενοποιητικό ρόλο.

Τελειώνοντας, θα έπρεπε να επισημανθεί πως αυτή η εργασία θα θεωρηθεί ότι έχει επιτύχει το σκοπό της, εφό­σον συμβάλει στον απαιτούμενο διάλογο για μια απελευ­θερωτική πολιτική που θα αφορά το βαλκανικό χώρο. Είναι προφανές πως αυτή η συνοπτική μελέτη δεν φιλοδο­ξεί ούτε μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα που έχουν ανακύψει. Είναι κάτι σα μια πρώτη απάντηση στις προκλή­σεις των καιρών και σαν τέτοια έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Αυτή η επισήμανση δεν σημαίνει καθόλου πως αποφεύγεται μ’ έναν εύσχημο τρόπο η ευθύνη για τυχόν παραλείψεις ή λάθη. Αντίθετα αυτό το νόημα έχει και η όλη προσπάθεια^– να προωθήσει το διάλογο, που στηρίζεται σ’ ένα επιστημονικό υπόβαθρο, έτσι ώστε να αρχίσει να διαμορφώνεται μια εναλλακτική αντίληψη για τη διεθνή πολιτική και την κοινωνική πραγματικότητα, για την ελληνική κοινωνία και τα εθνικά θέματα. Μ’ αυτήν την έννοια κάθε καλόπιστη υπόδειξη και κριτική όχι μόνο είναι αποδεκτή αλλά θα θεωρηθεί και ως επιτυχία του εγχειρήματος.

Τάσος Φιλανιώτης – Χατζηαναστασίου