Περιγραφή
Πρόλογος του συγγραφέα Φάνη Μιχαλόπουλου*
Μία ἀπὸ τὶς ἐκπληκτικότερες ἐποχὲς τῆς ἑλληνικῆς ἐθνότητας ἀποτελεῖ κι ὁ δέκατος ὄγδοος αἰώνας, μαζὶ μὲ τὰ χρόνια, ποῦ προηγήθηκαν τῆς μεγάλης Ἐπαναστάσεως. Εἶναι ἡ περίοδο, ποὺ στὸν ἴσκιο τῆς ἀνδρώνεται ὁ Νεώτερος Ἑλληνισμός, παίρνει συνείδηση τῆς ἀποστολῆς του κι ἀναφαίνεται στὸ στίβο τῆς δράσεως. Ἀπὸ τὴν κατώτατη βαθμίδα τῆς κοινωνικῆς καὶ πνευματικῆς ὑποστάσεως, ποὺ βρισκόταν ξαφνικὰ κι ἀπροσδόκητα μέσα σ’ ἑκατὸ χρόνια ξεπετιέται γιομάτος δύναμη κι αὐτοπεποίθηση, ποὺ μόλις κατορθώνουμε νὰ παρακολουθήσουμε τὸ ραγδαῖο κι ἀλματικὸ τοῦἀνέβασμα. Μὰ γιὰ νὰ γίνει τὸ πραγματικῶς ἀπίστευτο αὐτὸ θαῦμα, ὥστε ὁ νεοελληνικὸς κόσμος σὲ τόσο μικρὸ διάστημα νὰ κατορθώσει ὄχι μονάχα τὴν πνευματικὴ κι οἰκονομική του ἀναγέννηση, μὰ κι αὐτὴ τὴν πολιτικὴ λευτεριά του νὰ κατακτήσει -πόσες δυνάμεις δὲν συνεργάστηκαν; Πόσες προσωπικότητες δὲν δούλεψαν; Πόσοι δὲν ἀγωνίστηκαν; Πόσοι δὲν θυσιάστηκαν; Κι ὅμως ἡἹστορία τῶν τελευταίων χρόνων τῆς τουρκοκρατίας, καθὼς κι ὁλόκληρος ὁ δέκατος ὄγδοος αἰώνας ἀπὸ τὸν ὅποιον βγαίνουμε σὰν ἐθνότητα πολὺ λίγο καὶ πολὺἐπιπόλαια μελετήθηκαν: Νομίζουμε πῶς ἡἘπανάσταση ἦταν μία μοιραία σύμπτωση, ἕνα γεγονὸς ἀνεξήγητο, ἕνα ἀκόμη δεῖγμα τῆς θείας Προνοίας στὸν ἐκλεκτὸ λαὸ τῆς Ρωμιοσύνης. Ἀλλὰὁἱστορικός, ὁ κοινωνιολόγος, αὐτὸς ὃ προσεκτικὸς μελετητὴς τῆς περιόδου αὐτῆς, ὅταν ρίξει τὴ ματιὰ τὸν βαθύτερα θὰ δεῖ πῶς ἀνάμεσα στὰ γεγονότα καὶ στ’ ἀποτελέσματα ὑπάρχει μία θαυμαστὴἀλληλουχία, μίαν ἀναπόδραστη ἀναγκαιότητα, ποὺ τὰ ξηγάει καὶ τὰ παρουσιάζει σὰ γεγονότα, ποῦ σύμφωνα μ’ ὁρισμένους νόμους ἔπρεπε νὰ γίνουν. Τὰ γεγονότα αὐτὰἀποτελοῦν οἱἀγῶνες τοῦ συνόλου, καθὼς κι οἱἐξαίσιες προσπάθειες τῶν προσωπικοτήτων. Χωρὶς τὴν ἀνώτερη διάνοια, χωρὶς τὴν προοπτικὴ καὶ τὴ θεληματικότητα μίας μεγάλης προσωπικότητας, χωρὶς τὴν ἔξαρση καὶ τὸν ἐνθουσιασμό της, τὸ σύνολο μ’ ὅλη του τὴ δύναμη, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ πραγματοποιήσει τὸὑπέροχο. Τὸὑπέροχο εἶναι γέννημα τὸν συνόλου καὶ μαζί της προσωπικότητας. Χωρὶς τὶς ἀνώτερες προσωπικότητες, ἢ ζωὴ θὰ καθυστεροῦσε πολύ. Αὐτὲς παίρνουν τὴν ἀσχημάτιστη δυναμικότητα μίας ἐποχῆς, τὴ μορφοποιοῦν καὶ τὴν κατευθύνουν στὸ καλλίτερο κι ὠφελιμώτερο.
Καὶ παραστατικὸ παράδειγμα τῆς εὐεργετικῆς δράσεως τῆς προσωπικότητας ἔχουμε τὴ ζωὴ καὶ τὴ δράση Κοσμᾶ τὸν Αἰτωλού, ποὺ παρουσιάστηκε σὲ μία κρίσιμη στιγμὴ τῆς ἐθνότητας καὶ κατόρθωσε νὰ κατευθύνει τὰ συγκεχυμένα ρεύματα τῆς ἐποχῆς του καὶ νὰ παρασκευάσει, ὅσο κανεὶς ἄλλος ἐθναπόστολος ἡἐθνομάρτυρας τὴ νεοελληνικὴἈναγέννηση κι Ἐπανάσταση. Εἶναι ὁἐπιβλητικότερος ἀναγεννητὴς τῶν τελευταίων χρόνων τῆς τουρκοκρατίας. Ἀλλὰ τί ἐννοοῦμε μὲ τὴ λέξη ἀναγεννητής; Ὀνομάζουμε ἀναγεννητὲς ὅλους ἐκείνους, ποὺ πάλεψαν καὶ μόχθηκαν εἴτε γράφοντας, εἴτε διδάσκοντας, εἴτε ἐνεργώντας γιὰ νὰ ξυπνήσουν τὴ νεοελληνικὴἐθνότητα ἀπὸ τὸ λήθαργό της ἀγραμματωσύνης καὶ τῆς ἀσυνειδησίας καὶ τὴ φέρουν στὴ συναίσθηση τῆς ἀποστολῆς της. Ἡἀποστολὴ αὐτὴἦταν ἡἠθικὴἀναγέννηση τῆς Ἑλλάδας κι ἡ πολιτικὴ τῆς ἀποκατάσταση: Ἡ λευτεριὰ τοῦ πνεύματος ἀπὸ τὰ δεσμὰ τῆς ἀμάθειας κι ἡ λευτεριὰἀπὸ τὰ σίδερα τῆς τυραννίας. Καὶ πολλοὶ πάσχισαν ὑστέρα ἀπὸ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως γιὰ τὴν πνευματικὴἀναγέννηση τῆς πατρίδας, μὰ θεωροῦμε κυρίως ἀναγεννητὲς ἐκείνους, ποῦἐπεδίωξαν τὴν ἀναγέννηση, ἔχοντας πάντα στὸ νοῦ τοὺς τὸ λαὸ καὶ τὶς ἀνάγκες του. Κι ἐπὶ κεφαλῆς τῆς μυστικῆς χορείας τῶν ἡρώων τούτων βρίσκεται Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ μεγαλύτερος λαϊκὸς ἀναγεννητής, σ’ ὅλη τὴ σημασία τῆς λέξεως. Κι ὅμως πόσοι γνωρίζουν τὴν καταπληκτικὴ κι ἐθνοσωτήρια δράση τὸν; Πόσοι ξέρουν τὶς λεπτομέρειες τῆς πραγματικὰ θαυματουργικῆς ζωῆς του; Ἡ νεοελληνικὴἱστορία σχεδὸν τὸν ἀγνόησε καὶ τὸν ἀδίκησε. Ἡ πολιτεία τὸν περιφρόνησε. Κι ὅμως ὁ θρύλος τοῦ γιομίζει ὅλη τὴν Ἑλλάδα καὶ τὰ Βαλκάνια. Ἀπὸ τὸ Μεσολόγγι μέχρι τὸ Μοναστήρι κι ἀκόμη ψηλότερα, ὡς τὸ Μπεράτι καὶ τὰ Τίρανα κι ἀπὸ τὴν Κέρκυρα μέχρι τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ τὰ Νησιά, τὰ λαϊκὰ στοιχεῖα ζοῦν μὲ τὴν ἀνάμνηση τοῦ φλογεροῦἐκεῖνον ρασοφόρου καὶ μάρτυρα, ποῦ θυσιάστηκε γιὰ τὴν ἠθικὴἀνύψωση τοῦ λαοῦ καὶ τὴν ἀναγέννηση. Ὁ μητροπολίτης Ἀθηναγόρας διακήρυξε κάποτε: «Πότε ἐπὶ τέλος θὰἀναφανῆὁ λόγιος καὶ εὐσεβὴς καὶ φιλόπατρις, ὁὅποιος θὰ γράψη τὴν ἱστορίαν καὶ θὰἐκθέση τὴν ἔνθεον δράσιν τοῦἱεροῦ τοῦτον ἀνδρός, τοῦ μεγάλου ἰσαποστόλου εἰς τὸν ὅποιον ἡ θρησκεία καὶἡ πατρὶς τόσα ὀφείλει καὶὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς ὅποιας εἰργάσθη ὡς οὐδεὶς ἕτερος;» θεωρῶ δῶρο τῆς μοίρας, πὼς ἔλαχε σὲ μένα ὁ κλῆρος νὰ βιογραφήσω τὴ μεγάλη αὐτὴ προσωπικότητα, νὰ τὴν ἀποκαταστήσω ὡς ἱστορικὸ πρόσωπο καὶ τὴν ἀποδώσω στὸἔθνος, ἀπαλλαγμένη ἀπὸ τὸ φόρτο τῶν φανταστικῶν τερατουργιῶν, ποὺ τὴν περιτυλίγουν…
* Ο Φάνης Μιχαλόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1901 και σπούδασε νομικά χωρίς ποτέ να ακολουθήσει το επάγγελμα του δικηγόρου. Υπήρξε ιστορικός, συγγραφέας και δημοσιογράφος. Από πολύ νέος δημοσίευσε φιλολογικά και ιστορικά μελετήματα. Το πρώτο του βιβλίο κυκλοφόρησε το 1930 με τίτλο Τα Γιάννενα και η νεοελληνική αναγέννησις 1648/1820. Ακολούθησαν τα βιβλία, Ρήγας ο Βελεστινλής, 1930, Διονύσιος Σολωμός 1931, Ο Παπαδιαμάντης 1933, Παπαδόπουλος Βρεττός, 1938, Το Αττικό ύπαιθρο και τοπίο, 1940, Κοσμάς ο Αιτωλός. 1940. Η Μοσχόπολις, 1941, Εκδόσεις και μεταποιήσεις του Εθνικού μας Ύμνου 1941, Κωστής Παλαμάς, 1943, και πολλά άλλα. Μι από τις τελευταίες εργασίες του υπήρξε το βιβλίο, Οι τελευταίες στιγμές του Μεσολογγίου, το 1957. Η εργασία του για τον Κοσμά Αιτωλό θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του. Απεβίωσε το 1960.
Ελληνικά